استفاده از ماهواره و برنامه‌های آزاد آن در میان ملتهایی که به دلیل برخورداری از اصالت فرهنگی و عقاید مذهبی، دغدغه دور شدن از فرهنگ بومی و باورهای دینی و تن سپردن جوانان به فرهنگ‌های بیگانه را دارند موجب نگرانی‌های عمیقی شده است.ماهواره را به صراحت و سادگی نمی‌توان شبکه‌ای از صدا و سیمای داخلی در نظر گرفت چرا که ناخواسته و به صورت میهمانی ناخوانده وارد شبکه‌های تلویزیونی ما شده است. ماهواره، حد و مرز فرهنگ و اهداف نهفته در برنامه‌های داخلی را شکسته و هیچ گونه رعایت اخلاقی و فرهنگی را جایز نمی‌شمارد و به علت جذابیت بالقوه برنامه‌هایش نخست و قبل از همه نوجوانان و نسل جوان جامعه را به خود جذب می‌کند. بر خلاف تلویزیون که در چارچوب فرهنگی و اجتماعی هر کشوری برنامه‌هایش را ویراست می‌کند، ماهواره اغلب در چارچوب کشور میزبان نبوده و کنترل و برنامه‌ریزی‌های آن در دست کشور سازنده‌اش می‌باشد و چون فرهنگ و الگوهای تربیتی آنها با کشورهای دیگر فرق می‌کند لزوماً برنامه‌هایشان هم تفاوت فاحش و عمیقی با فرهنگ کشورهایی مانند ما دارد و همین تفاوتها باعث بروز مشکلات عدیده در استفاده از این فناوری می‌شود. با استفاده از ماهواره و تماشای برنامه‌های مغایر فرهنگ و اخلاق حاکم بر جوامع، مسائل فرهنگی و تضاد و تعارضات بسیاری پیش می‌آید و کشورهای صاحب تکنولوژی با تخصصی که در طراحی و القای پیامهای خود دارند، می‌کوشند تا بر باورهای مخاطبان خود تسلط پیدا کنند. از طرف دیگر برخورد منفعلانه صدا و سیما و عدم بهبود پخش برنامه بخصوص در جهت پر کردن اوقات فراغت جوانان باعث گرایش بیش از پیش آنها به ماهواره در سالهای اخیر شده است و در نتیجه پیامهای آن بهتر و راحت‌تر مورد قبول واقع می‌شود.
لازم به ذکر است که ماهواره در فروردین 1373 وارد ایران شد و از همان زمان به یکی از کانونی‌ترین موضوعات مورد توجه جامعه تبدیل گردید. از آغاز شکل گیری و توسعه ماهواره در ایران، مسأله آثار اجتماعی و فرهنگی آن به طور جدی جزیی از دل‌مشغولی‌های مسوولان امر شد که آیا این فناوری جدید و بیگانه و در عین حال جذاب سطح کیفی زندگی افراد را تغیر داده و خطری را متوجه آن می‌کند یا نه؟
در اساس ورود ماهواره به کشورهای اسلامی مانند ایران با اهداف سازمان یافته‌ای صورت می‌گیرد، جنب و جوش و تحرک مسلمانان فعال در گذشته‌های نه چندان دور دشمنان دین را از ترس نفوذ افکار، عقاید و آرمانهای اسلام مبین به میان ملت و سرزمینشان همیشه در حالتی تدافعی قرار داده بود و آنها را وادار کرده بود تا دروازه شهرهایشان را ببندند و بر تعداد سنگرها و پناهگاههای خود بیفزایند تا مبادا اسلام و آیین‌های آن از روزنه‌ای به خانه و کاشانه‌شان وارد شود. اما با فراموش کردن دستورات دینی از طرف بسیاری از مسلمانان، چنان جوشش و تحرک دینی و شادابی و نشاط مذهبی فروکش کرد که همان دشمنان آسیب پذیر از سنگرها بیرون جستند و دروازه‌ها را گشودند و با خیالی آسوده از موضعی تدافعی به حالت تهاجمی تغییر جهت دادند و هر نوع سلاحی را بر علیه دین و در راه تغییر سنت‌های پایدار اخلاقی و کم رنگ سازی فرهنگ‌های اصیل مذهبی به کار گرفتند و با آغاز عصر تحول در دنیای ارتباطات و اطلاعات، ماهواره را به عنوان پیشقدم در انتشار فرهنگ ضد دین و اخلاق و با استفاده از راه‌های تأثیرگذاری آن بر روی مخاطبان وارد معرکه کردند و همین سلاح فرهنگی جای هزاران هزار سلاح و نیروهای نظامی را در غارت و چپاول فرهنگ و اخلاق جوامع پر کرد، و تا جایی به تاخت و تاز پرداخت که فرهنگ‌های بومی را به کناری زده و عقاید فرهنگی و اخلاقی جدیدی را که نامأنوس است در جامعه تزریق نمود.
اگرچه این عقاید جدید و بیگانه و در عین حال جذاب برای بسیاری از افراد اعم از پیر و جوان یا مرد و زن تغییرات فاحشی در حوزه‌های اخلاقی به دنبال نداشت اما در روح و جان بسیاری از جوانان و نوجوانان رخنه کرده و آنان را مجذوب خود کرد و اثر پذیری خود را بر ابعاد مختلف زندگی آنها از همین نقطه آغاز نمود. صاحبان و سازندگان ماهواره متأسفانه با شناخت نقطه ضعف‌های فرهنگی کشور میزبان، راه ورود خود را به خوبی هموار نموده و تا جایی به پیشروی ادامه دادند که علایق، عقاید و سلایق خود را در طرز تلقی و تفکر مخاطبانشان نهادینه کردند.
پیش از پرداختن به تأثیر‌ها برنامه‌های ماهواره‌ای لازم به یادآوری است که فرهنگها هیچ گاه تحت تأثیر عامل‌های درونی و داخلی خود تغییر نمی‌کنند بلکه عامل‌های خارجی هستند که در این تغییر پذیری نقش اصلی را بازی می‌کنند، رابطه فرهنگها با یکدیگر، اثر گذاری شرایط سیاسی و اجتماعی و نقش فناوری‌های جدید در تحول فرهنگها در این میان اهمیت ویژه‌ای دارند. از این رو پدیده ماهواره به طور جدی و همه جانبه در جهت تحت تأثیر قرار دادن سیاست، اقتصاد، فرهنگ، ایدئولوژی، علایق و روحیات و رفتار آدمیان وارد صحنه شد. ویژگی‌های عمده اطلاعاتی که توسط ماهواره ارائه می‌شود عبارتند از:
- غیر ارادی بودن دریافت آن از طرف مخاطبین و گیرنده‌ها، زیرا به طور اجباری مطرح شده و رشد کرده است.
- فراگیری و به آسانی در دسترس بودن آن، امروزه با نصب یک آنتن مخصوص و فشردن دکمه تلویزیون می‌توان به بیش از هزاران شبکه تلویزیونی سراسر جهان دسترسی پیدا کرد که هیچگونه فیلتری برای پخش برنامه‌هایشان وجود ندارد.
- جالب و پر کشش بودن محتوای برنامه‌هایشان بخصوص برای نسل جوان که به دنبال تنوع و زیبایی است دیدن چهره‌های مشهورترین هنرمندان جهانی، استفاده بهینه از رنگها و دکوراسیونها در ساخت برنامه‌های مختلف، در حالی که برنامه‌های تلویزیونهای داخلی بیشتر از کلیشه‌ها بهره می‌گیرند، کانالهای ماهواره‌ای سعی در ارضای حس زیبای شناختی افراد و مخاطبانشان دارند.
دعوت برنامه‌های ماهواره‌ای به طرز فکر جدید و یکسانی فرهنگی و رفتاری و برداشتن حد و مرزهای درونی و اخلاقی.
طراحان و اشاعه دهندگان فناوری ماهواره در پاسخ به این سوال آیا برنامه‌های ماهواره‌ای باعث آسیب پذیری فرهنگ‌های ملی و بومی می‌شوند؟ اشاره می‌کنند به این نکته که اگر فرهنگ‌های بومی و داخلی آنقدر ضعیف هستند که توان مقابله و حضور در برابر کانالهای خارجی و ماهواره‌ای و مبادلات فرهنگی را ندارند همان بهتر است که بمیرند. این پاسخ مسأله‌ای قابل توجه را مطرح می‌کند و آن این است که اگر برنامه شبکه‌های داخلی کمی انعطاف پذیری از خود نشان دهند و توان مقابله با کشش‌های دروغین برنامه‌های ماهواره را در خود تقویت کنند و افراد و به خصوص جوانان بتوانند آنچه را که می‌خواهند در چارچوب قوانین و موازین شرعی بدانند، در کانالهای داخلی پیدا کنند دیگر کششی به سمت ماهواره و برنامه‌های آن پیدا نمی‌کنند. اما حضور غیر ارادی و غیر داوطلبانه ماهواره نوعی تأخر فرهنگی و ناسازگاری در نظام ارزشی جوامع را در پی داشته و از طرف دیگر باعث تغییر در سازمان کلی زندگی افراد شده و تبلیغات وسیع ماهواره در جهت خرید تولیدات و کالاهای جدید آنها را به شدت دچار مصرف زدگی و تجمل گرایی کرده است.
منبع:نسل فردا
نظر
 |
جوانمردان
